OPDAT WIJ NIET VERGETEN
ZUIDLAREN – Herre Steegenga schrijft artikelen over de geleerde levenslessen van de Tweede Wereldoorlog. Opdat wij niet vergeten en niet dezelfde fouten weer maken. In dit artikel gaat het over de Nederlandse politiek en de politiek in gemeente Tynaarlo tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe de democratie werd vervangen door een dictatuur van de nazi’s.
Voor de Tweede Wereldorlog werd er in Nederland gewaarschuwd voor dictatuur en de beginselen van het nationaal socialisme van de nazi’s. De kerken, maar ook de Sociaal Democrastische Arbeiders Partij (SDAP) waarschuwden de mesen. De SDAP riep zelfs een speciale commissie in het leven om het nationaal socialisme te weren, genaamd ‘Vrijheid Arbeid Brood’. Zij drukten wekelijks informatiefolders met een oplage van meer dan 100.000, maar het mocht allemaal niet baten.
Totalitair systeem
Op 15 mei 1940 kapituleerde Nederland en kwam Nederland onder Duits bestuur te staan. Dat betekende dat niet alleen de macht in vreemde handen overging, maar ook dat er een geheel ander bestuurssysteem werd ingevoerd. De democratie, waarbij in principe de macht bij het volk ligt, werd vervangen door een dictatuur. De macht is dan geconcentreerd bij de leider.
Alle controlerende lichamen, zoals het parlement en de gemeenteraad, werden uitgeschakeld. Het nationaal-socialisme ging zelfs nog een stap verder. Het was een totalitair systeem dat het hele leven van de mensen in zijn macht probeerde te krijgen. Om dat te bereiken in Nederland, moest alles wat niet overeen kwam met de nationaal-socialistische opvattingen worden vernietigd.
Burgemeesters
Omdat de gemeenteraden werden uitgeschakeld, kwam op bestuurlijk gebied de zwaarste last op de schouders van de burgemeesters terecht. Als ze aanbleven waren ze gedwongen tot samenwerking met de bezetter. Maar als ze aftraden zou hun plaats ingenomen worden door een NSB’er. Dat zou de situatie aanzienlijk verergeren. De meeste burgemeesters besloten om voorlopig aan te blijven. ‘Om te redden wat er te redden valt’. Er waren maar weinigen die ontslag namen. Ontslag betekende geen inkomen, maar bij velen heersten ook de gedachte, dat men een dienende taak voor de gemeente had.
Zuidlaren
In de oude gemeente Zuidlaren bleef Mr. M. Van Karnebeek in functie evenals de wethouders. Per 1 oct 1940 werd Van Karnebeek benoemd tot burgemeester van Zwolle.In het gemeentehuis was men bang dat er een N.S.B.-er tot burgemeester van Zuidlaren benoemd zou worden, maar gelukkig liep dat anders. In november 1940 werd J.H.Roukema benoemd tot burgemeester van Zuidlaren. Bij de commissaris stond hij bekend als een ‘goede’ Nederlander. Al spoedig na zijn ambtsaanvaarding werd hij betrokken bij het verzet in Zuidlaren.
Het bovengrondse verzet was moeilijk, het moest zeer omzichtig gebeuren.Voorwaarde voor het goed uit kunnen voeren van het bovengrondse verzet was, dat de gemeentelijke ambtenaren ‘goed’ waren Dit was in de oude gemeente Zuidlaren het geval. Alle ambtenaren waren ‘goed’. Vooral de jonge ambtenaren J.K. de Vries en D. Holstein hielden zich met het bovengrondse verzet bezig.De heer J.K. de Vries , die de afdeling Bevolking beheerde, zorgde regelmatig voor valse persoonsbewijzen en stamkaarten op naam van mensen die naar elders waren vertrokken. Stamkaarten waren nodig voor het verkrijgen van bonkaarten. Iedereen boven de 15 jaar moest in die tijd een persoonsbewijs bij zich dragen. Het persoonsbewijs moest hij laten zien bij controle door politie, de Duitsers of later in de oorlog de Landwacht.
Bovengronds verzet
Op het gemeentehuis werden heel wat persoonsbewijzen vervalst. Het vervalsen was een nauwkeurig en moeilijk werk. Ook moest het aantal uitgegeven persoonsbewijzen kloppen met het bevolkingsregister. Ondanks het feit dat de Duitsers enkele malen controles hielden, die soms dichtbij de waarheid zaten, zijn deze praktijken op het gemeentehuis nooit ontdekt. Het verzet in en door het gemeentehuis nam steeds grotere vormen aan. Er zaten zelfs twee studenten ondergedoken. Bij de april-mei staking ging ook het gemeentehuis dicht. De rolluiken gingen neer, het personeel verliet de secretarie en op het hek kwam het bordje ‘Wij staken’. Een algemene staking bleef echter uit.
Het kostte burgemeester Roukema en zijn medewerkers heel wat moeite om ongelukken(en mogelijke slachtoffers) te voorkomen.Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gemeentehuis en in het bijzonder burgemeester Roukema scherp in de gaten werd gehouden door de Duitsers. Op 12 mei 1944 werd Roukema door de Grüne Polizei gearresteerd in verband met een wapenaffaire. Zuidlaren kreeg nu een NSB-burgemeester. Op 11 december 1944 slaagde de K.P. Noord Drenthe, onder leiding van Cees Veldman, om burgemeester Roukema met nog 29 andere personen uit het Huis van Bewaring in Assen te bevrijden. Op 5 april 1945 keerde burgemeester Roukema terug van zijn onderduikadres, naar het plaatselijke geheime hoofdkwartier van de Binnenlandse Strijdkrachten in Zuidlaren.
Gemeente Eelde en Gemeente Vries
In de beide andere vroegere gemeenten Vries en Eelde, had je dezelfde problematiek. Ook hier werden vervalsingen verricht. In Eelde had je burgemeester Bernardus Struben. Hij was op 15 mei 1941 benoemd tot Burgemeester van Eelde en op 14 mei 1943 werd hij weer ontslagen en vervangen door een NSB burgemeester. Ook Struben dook onder en keerde na de oorlog terug als burgemeester.
Burgemeester Mr.E.W. de Fielliettez Goethart van gemeente Vries bleef burgemeester tot 1944. Toen moest hij onderduiken, omdat hij niet langer inwoners van zijn gemeente wilde aanwijzen voor de tewerkstelling bij de aanleg van verdedigingswerken bij het vliegveld Havelte. Ook hij werd vervangen door een NSB burgemeester. Na de bezetting keerde ook hij terug naar zijn gemeente.
Bron : “Zuidlaren in oorlogstijd “van Dr.T.J.Buma “Vries”’40-’45
