Het bijzondere verhaal over het juweeltje van Zuidlaren

ZUIDLAREN – Een juweeltje in historisch Zuidlaren. De synagoge aan de Zuiderstraat nummer 1. Honderdvierendertig jaar geschiedenis. In 1983 is de idyllische synagoge gebouwd, een jaar later is het in gebruik genomen voor diensten en Joodse vieringen. In 1925 kwam er plotsklaps een einde aan de diensten. Reden? Een gebrek aan Joodse mannen die de dienst moeten leiden. Daarna deed het monumentale gebouw dienst voor van alles en nog wat. In 2007 is de synagoge gerestaureerd en in ere hersteld. Sindsdien wordt het weer gebruikt waarvoor het ooit bedoeld was. Hans Sietsma, lid van de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren praat de Krant van Tynaarlo bij over de bijzondere geschiedenis van de Synagoge Zuidlaren.

‘De Synagoge in Zuidlaren heeft haar oorspronkelijke functie teruggekregen’

Alleen de ligging al is uniek. Omringd door eeuwenoude bomen in het historische centrum van Zuidlaren ligt de kleine synagoge uit 1884. Die historie voel je wanneer je door de dikke groene deur naar binnenwandelt. Het hoge plafond dat jarenlang verborgen lag onder systeemplaten zijn sinds  2007 weer zichtbaar, na een grondige restauratie. Ook werd tijdens die restauratie rechts onder de trap bij de hoofdingang een –vrijwel geheel onbeschadigde- mikwe gevonden, wat ‘levend water’ betekent. Het werd ooit gebruikt voor rituele wassingen, voor vrouwen na een bevalling of menstruatie. De omgekomen Joodse Zuidlaarders worden geëerd op een natuurstenen plaquette op de buitenmuur van het karakteristieke pand. Het herinnert aan de wrede tijd, de holocaust die 5 jaar duurde.

Eerst maar even de geschiedenis van het pand in een notendop:  toen in 1925 de diensten ophielden omdat er te weinig Joodse mannen waren om de diensten te leiden werd de synagoge verkocht aan een Joodse inwoner van Zuidlaren. Hij gebruikte het als pakhuis, dat duurde tot aan de oorlog. In de periode daarna deed het dienst als afdeling voor Verpleeghuis Dennenoord. Vervolgens is het pand onder andere nog gebruikt als garage en na een opknapbeurt als peuterspeelzaal. Tot 1999 heeft de gemeente de synagoge verhuurd aan een stel dames die in tweedehands kleding handelden. De gemeente vond dat er aandacht moest komen voor het Joodse erfgoed in Zuidlaren en de Joodse Zuidlaarders die de oorlog niet hadden overleefd moesten weer in gedachte gebracht worden, weet Hans Sietsma. Nadat de gemeente een ander onderkomen had gevonden voor de tweedehandswinkel verkocht ze het karakteristieke pand voor een symbolisch bedrag van 1 euro aan de Stichting Oude Drentse Kerken. Zij hebben mogelijkheden om fondsen te werven, wat essentieel is voor het voortbestaan van de synagoge. Mede dankzij deze stichting en Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren, die verantwoordelijk is voor het beheer, heeft de synagoge opnieuw een belangrijke plaats verworven in de dorpsgemeenschap van Zuidlaren. Toen de Progressief Joodse Gemeente Noord-Nederland hoorde dat de synagoge in ere hersteld werd, hebben ze gevraagd of ze er haar diensten mochten houden. Sindsdien huurt Joodse Gemeente het pand van de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren.

Sietsma loopt naar de grote kandelaar voor het hoge raam. “De menora, een zevenarmige kandelaar”, verklaart hij. “Een van de twee belangrijkste kandelaren. De andere is de Chanoeka-kandelaar, eentje met een extra, achtste kaarsje. Op de eerste dag van de het Chanoekafeest dat 8 dagen duurt wordt het eerste kaarsje aangestoken, daarna komt er iedere dag eentje bij. In de tempel van god mag het licht nooit uit gaan. Met Chanoeka (het Joodse lichtfeest) wordt het leven gevierd, de zonnewende. Christenen vieren de geboorte van Jezus, Joden vieren het licht, het nieuwe leven. Het verhaal van de kandelaars en Chanoeka dateert van lang geleden”, vertelt Sietsma gepassioneerd. “164 jaar voor de jaartelling was de tempel in Jeruzalem verontreinigd. Werden er onreine dieren op het altaar geofferd. Een doorn in het oog voor de Joodse gemeenschap. Later, toen de Makkabeeën de Syriërs verslagen hadden werd de tempel opnieuw ingewijd. En die heugelijke dag wordt nog steeds gevierd met Chanoeka, het feest van de inwijding van de Tempel.” In vogelvlucht vliegen we door de Joodse geschiedenis. Sietsma vertelt over Mozes, die de berg op gaat naar Jehova en terugkomt met twee stenen tabletten waarop God tien wetten heeft geschreven. Die wetten worden de Tien Geboden genoemd. “De tafelen zie je hierachter, op de heilige kast. In die kast ligt ook de Tora verborgen, ook wel de Vijf Boeken van Mozes genoemd. Het vertelt de geschiedenis van het Jodendom. Tijdens de dienst wordt een deel (een boekrol) van de Tora eruit gehaald en op de lessenaar gelegd. Die wordt door zeven verschillende mensen voorgelezen.” De Progressief Joodse Gemeente houdt eens per drie weken haar dienst in de kleine synagoge. Ook de Joodse feesten worden er gevierd, zoals de uittocht uit Egypte, bedoeld om het verleden los te laten en de lente (het nieuwe begin) te vieren. En daarmee heeft de synagoge haar oorspronkelijke functie terug.

Sietsma kent de synagoge en haar verhalen als zijn broekzak. Uren kan hij vertellen over de boeiende geschiedenis van het Joodse volk. Nieuwsgierig als we zijn vragen we hoe die interesse is ontstaan. “Mijn vrouw is van Joodse afkomst en lid van de Progressief Joodse gemeente”, verklaart hij.  “We bezoeken daarom ook regelmatig diensten. Na de dienst eten we iets met elkaar. We koken per toerbeurt. We hebben ruimte om het eten op te warmen. Of dat met het bord op schoot gebeurt? Nee. In deze kast liggen lange tafels die we zo uit kunnen klappen. Daar kunnen met gemak twintig man omheen zitten. Via mijn vrouw ben ik betrokken geraakt bij de Vereniging Behoud Synagoge die in 2002 is opgericht. Op dit moment hebben we zo’n 150 leden. Het is een heel hechte club. Om geld in te zamelen proberen we iedere maand iets te organiseren. Lezingen en concerten bijvoorbeeld. Het eerste concert dat op het programma staat is die van 20 januari. Een nieuwjaarsconcert door drie dames, zij spelen werken van Joodse componisten. Iedere geïnteresseerde  kan lid worden van onze vereniging. Graag zelfs. Je merkt toch dat de vereniging wat vergrijst. Wat jonge aanwas zou heel welkom zijn.”

Op de website van de synagoge is meer informatie te vinden over de achtergrond, de historie en de organisatie van de synagoge: www.synagogezuidlaren.nl.