Hoe bijzonder is de vondst van Gert Luttje?

Bewoner Noorder Sanatorium vindt telegram ‘aus dem Deutschen Reich’

ZUIDLAREN – Gert Luttje uit Zuidlaren heeft in het stookhok van het Noorder Sanatorium een aantal documenten gevonden die afkomstig zijn van de Duitse bezetter. Het meest bijzondere lijkt hem het, in redelijk goede staat verkerende, ‘Telegramm von Öberkomando’. De Krant van Tynaarlo neemt poolshoogte in het Noorder Sanatorium en gaat in gesprek met experts over de vondst. Naast het telegram vindt Luttje een aantal velletjes millimeterpapier met de stempel ‘Hergestellt im Deutschen Reich – Berlin 1943’ en een goniometrietabel. “Ik heb er geen kaas van gegeten, maar ik denk dat dit telegram best bijzonder kan zijn”, laat Luttje weten.

Luttje is een inmiddels een soort conciërge geworden van het gebouw dat binnenkort verbouwd zal worden tot appartementencomplex. Als hij in verband met een stroomstoring in het stookhok terechtkomt, ziet hij een bijzonder mapje in de vensterbank liggen. Als hij het openvouwt, ziet hij in grote letters ‘Ausbildungsinstitut der kriegsmarine’. “Ik vind het heel raar dat mensen dit nooit gevonden hebben. Het lag opgevouwen in de vensterbank en door het raam kunnen mensen het zelfs van buitenaf zien liggen”, vertelt Luttje. In het mapje blijken documenten uit de Tweede Wereldoorlog te zitten. Een telegram, een goniometrietabel en velletjes millimeterpapier: “Ik heb geen idee wat deze vondst betekent. Het lijkt mij best bijzonder, vooral omdat er in het telegram benoemd wordt dat alle ‘Wertdokumente aus dem Deutschen Reich’ vernietigd zouden moeten worden.” Aan die vernietiging zijn deze documenten in ieder geval ontsnapt.

Over de vondst spreken we als eerste met historicus Rense Schuurmans, die enthousiast is: “Dat lijkt me zeker bijzonder.” Schuurmans is betrokken bij Lentis Erfgoed. De afdeling van Lentis die zich bekommert om het in ere houden van het verleden van het Dennenoordterrein en het daarbij behorende Noorder Sanatorium. Schuurmans geeft aan dat het altijd interessant is wanneer er documenten worden gevonden van de Duitse kant: “Omdat, net zoals in het telegram aangegeven staat, de Duitsers hebben getracht alle documenten te vernietigen.” Het Noorder Sanatorium is in de Tweede Wereldoorlog gebruikt als opleidingsinstituut voor Duitse soldaten van de Kriegsmarine.

Hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit en auteur van het boek ‘Noorder Sanatorium te Zuidlaren: geschiedenis en architectuur van een psychiatrisch monument’, prof. dr. Jan Hein Furnée over Luttjes vondst: “Het telegram heeft vermoed ik geen belang dat ver boven de geschiedenis van het sanatorium uitstijgt: in de laatste weken voor de bevrijding hebben de Duitsers overal in Nederland geprobeerd om hun sporen uit te wissen.” Toch is Furnée daar niet helemaal zeker van, waarop hij doorverwijst naar het NIOD te Amsterdam, het Nederlands Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies die zijn interpretatie wellicht kunnen bevestigen, dan wel ontkrachten.

Even later wordt gesproken met onderzoeker Hubert Berkhout van het NIOD: “Er worden wel vaker documenten, ook Duitse, gevonden. Het één is interessanter dan het ander. In dit geval gaat het om een order van de Wehrmacht. Een order waarvan het niet onbekend is dat die gegeven is. Als je kijkt naar de inhoud van de order, het vernietigen van de documenten en het feit dat dit document bewaard is gebleven, dan is het bijzonder. Of het een nieuw hoofdstuk inleidt van de oorlogsgeschiedenis, dat denk ik niet. Hoogstens voor de lokale geschiedenis kan dit interessant zijn.”

Hetgeen vergt de reactie van de plaatselijke historische vereniging. De voorzitter van de Historische Vereniging Zuidlaren, Henny Fidder, heeft de meteen de meest enthousiaste reactie in huis: “Oeh la la! Dat is hartstikke interessant. Het is toch heel bijzonder dat zoiets nu gevonden wordt. Dan moet je nagaan dat het daar 75 jaar heeft gelegen. Dat is toch idioot? Dat er steeds weer iets nieuws tevoorschijn komt uit die tijd, dat vinden wij zeker opwindend. Sowieso is het een interessant verhaal, de ontrafeling van de taferelen die zich gedurende die periode in het Noorder Sanatorium hebben afgespeeld. Mijn man Hans is daar ook erg veel mee bezig.” Diezelfde ochtend belt Hans, die ook al jarenlang actief binnen de historische vereniging van Zuidlaren, naar de Krant van Tynaarlo. Als hij hoort wat er is gevonden, dan kan hij zich niet herinneren dat hij ooit eerder een telegram van de Duitsers onder ogen heeft gehad: “Dat is wel heel bijzonder. Af en toe komt er weer iets boven water waarvan je het niet verwacht. Zoals toen de wasserij op het Dennenoordterrein werd afgebroken en men daar spreuken van de onderduikers op de muur vond. Dit is denk ik eenzelfde vondst. We zijn heel benieuwd naar het verhaal erachter, want dit komt niet elke dag voor!”

De interesse is gewekt. Wat de vondst van Luttje nu daadwerkelijk inhoudt, zal onderzoek moeten uitwijzen. Dat het in ieder geval geen dagelijkse kost is, zoveel is duidelijk. Luttje wacht het rustig af: “Ik hoop dat er een mooi verhaal achter zit en verwacht dat er te zijner tijd meer informatie over naar boven komt. Wellicht zijn er ooit, toen alles is achtergelaten door de Duitsers, nog mensen geweest die het pand hebben betreden en iets kunnen vertellen over de overblijfselen die gevonden zijn in het Noorder Sanatorium.”