‘De aarde is een mislukte ster’
VRIES – Ype Vellinga ‘ziet sterren’. En meer. De Vriezenaar is gefascineerd door het heelal en de sterren, die boven ons schitteren. Zoals we wel weten is de mens maar een nietig wezen op een kleine planeet. Het universum is onmetelijk groot. Vellinga vertelt het op zijn eigen manier.
Ype Vellinga ("ja, ik ben een Fries, een ‘klei-Fries’") komt uit het (lagere) onderwijs. Maar zijn interesse gaat verder. "In 1963 ben ik teruggekomen van ‘de zending’ Nieuw Guinea, via Australië. Ik vond mijn Engels knullig. Daarom heb ik Engels gestudeerd en ben leraar Engels geworden. Na mijn pensioen had ik allerlei liefhebberijen. Ik weet van alles een beetje. Mijn interesses: theologie, genealogie, astronomie, islamologie. Ik wil me overal in verdiepen, maar mijn intelligentie begrenst het middelbare". Vellinga’s grote passie is sterrenkunde. We stellen maar een simpele vraag. Hoeveel sterren zijn er? "De naam heelal zegt het al. ‘Heel’ is 100 procent, ‘al’ is 100 procent. Je hebt in het heelal 100 miljard sterrenstelsels. Maar 1 stelsel telt 100 miljard sterren. In totaal gaat het dan om een 1 met 18 nullen. De filosofie erachter vind ik indrukwekkend. Dat is al begonnen op de kweekschool. Kijk, elf spelers die achter een bal aan rennen vind ik onzin en interesseert me geen bal. Mensen zouden over mij zeggen: ‘een zonderling met het hoofd boven de wolken’. Mijn oom interesseerde zich voor sterren. Zie je die ster? Die heet zus en zo", zei hij dan en ik werd gegrepen. Op de kweekschool hadden we het vak kosmografie. De wereld is ontwikkeling. Het is ontstaan en sterft af. De hitte perste zich samen, dat is zo heftig dat ze versmelten en er ontstaan nieuwe elementen. De straling gaat de ruimte in. Het licht is een nieuwe ster, klein of groot. Kleine sterren leven heel lang; de grote, reuzensterren hebben een korter leven. De zon is zo’n kleine ster, die 8,9 miljard jaar kan worden. De zon heeft nu de middelbare leeftijd en dus nog 4,5 miljard jaar te gaan. Eén ding staat vast: de aarde gaat eraan; we moeten verhuizen. Áls er dan nog mensen zijn. Misschien heb je dan wel weer een ander wezen, zoals in de evolutie. De mens is een zijtak van een primaat. De intelligentie van een aap is minder. Je kunt een aap wel plaatjes leren aanwijzen, maar geef hem een banaan en hij snapt het niet. Een kind van een jaar wel. De grote vraag is of we alleen op deze aarde leven. Het antwoord is nog niet gevonden. UFO’s geloof ik wel in. De naam zegt het al. ‘Een ongeïdentificeerd voorwerp. Maar ik geloof niet dat er een toestel met vreemde wezens landt. De waarnemingen komen altijd van eenlingen, er is nooit een getuige bij. Als ze al zouden landen op aarde, dan zouden ze zich wel bekendmaken. En dan rest de vraag: hoe converseer je ermee?. Koffie?" Ja, het was te verwachten dat dit geen kort interview zou worden. We waren er op voorbereid. Vellinga praat ook boeiend en op rustige manier zodat je de toch ingewikkelde materie ook kunt volgen.
heelal
Tijd voor beelden. Vellinga klapt zijn laptop open. We zien beelden van het heelal. "Het heelal is 14 miljard jaar geleden ontstaan. Door de oerknal. Toen begon de klok te lopen. Buiten het heelal? Daar is geen ruimte. Dat is een ‘illegale vraag’. Zoals gezegd: het woord zegt het al: heel al. Bij de oerknal ontstond energie, het heelal werd groter. Er gebeurde veel in de eerste seconden. Deze tafel, jouw pen, je lichaam, álle materie is ooit op dat ene puntje samengebald. Fascinerend. Het heelal trekt aan en dijt uit. De wetenschap heeft de laatste twee jaar ontdekt dat het heelal sneller uitdijt. Maar hoe kan dat? Waar is die kracht? Dit heet ‘donkere energie’. Terug naar de ster. "Een ster is niet meer dan een puntje. We zien wel uitsteeksels maar dat is lichtonrust. Bibberen aan de hemel. Er drijven eilanden van sterren. Ons Melkwegstelsel is als een grote pannekoek. In het midden dik. In het centrum moet een zwaar lichaam zitten die de sterren ronddraait". Vellinga beeldt dit uit. Zo probeert hij dit zo moeilijk te doorgronden dingen aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit te leggen. "Wij zitten 30.000 lichtjaren verwijderd van het centrum. De snelheid van het licht is 300.000 kilometer per seconde; dat is zeven keer de aarde" rond. Ook hier weer een uitbeelding. "Als ik een vraag stel moet ik 30.000 lichtjaren wachten voor het antwoord. Ons buurstelstel is ‘Andromeda Nevel M31’. Die stelsels strekken elkaar aan. We naderen elkaar. Over 8 miljard jaar komt het tot een botsing. Maar daar komen geen ongelukken van, ze schuiven gewoon door elkaar. Maar er zal wel een superstelsel ontstaan. Ik heb al gezegd dat je kleine en grote sterren hebt. Doordat waterstof klontert krijg je ‘oernevel’ in delen. Zo wordt de helft van de sterren geboren. De stevige klonten zijn de reuzeplaneten zoals Jupiter en Saternus. De kleinere zijn Mars, Venus en Aarde. De aarde is in feite een mislukte ster".
Floris de Vijfde
Ja, Ype weet het. In juni komen Aarde en Venus tegenover elkaar, wat je kunt zien. Er zijn mensen die daarvoor speciaal naar Mongolië reizen omdat je het daar het beste kunt zien. "Maar wat je ziet is niet meer dan een zwart puntje, net voor de zon. Nee, daar ga ik zelf niet naar kijken, dat is zo’n klein stipje. Ik heb wel de zonsverduistering gezien in Zambia". Ype Vellinga heeft zelf uiteraard de nodige apparatuur als een telescoop. Ook al zien we inmiddels sterretjes, we blijven geboeid luisteren. De Plejaden (Zevengesternte) komt in beeld. "Dat is een groep sterren. Een nest, met het vruchtvlies erom heen. Ook de zon is uit zo’n groep ontstaan. In wolken van waterstof. De zon is zo groot dat aarde en maan er twee keer in kunnen ronddraaien. Stel: je legt een weg aan van de ene naar de andere kant van de zon. Dan ben je anderhalf jaar met de auto onderweg". Maar er is altijd een overtreffende trap. "De ‘Betelgeuze’ is 400 keer groter dan de zon. Als je daar een weg zou aanleggen ben je 640 jaar bezig". De vergelijking is bizar: "Floris V stapt in de auto en is nu pas aan de andere kant". Het wordt allemaal duidelijk verteld, met humor. Maar soms is er de bittere realiteit die somber stemt. "De zon gaat dood. Waterstof en helium zijn opgebrand en zetten uit. De aarde wordt zo heet dat planten niet meer kunnen groeien. Water verdampt. De aarde wordt droog. Oceanen worden zoutvlakten. Zon wordt een rode reus en dat is dan het einde van aarde en zon, dat uit elkaar spat. De Supernova. Er worden geen nieuwe sterren geboren. Dan is het hele heelal duister en koelt het af. Ach, ben ik helemaal de koffie vergeten". Niet zo verwonderlijk, want Vellinga gaat helemaal op in zijn verhaal. "Of de mens invloed kan uitoefenen? Kijk, zandwoestijnen zijn belangrijk. Warmte wordt weggekaatst. Daarom heb je er ook koude nachten. Uitlaatgassen zorgen voor CO2 uitstoot. Maar een open haard ook. Die rookgeur- roetdeeltjes- verpest onze eigen dampkring. Door steeds maar meer roetvorming wordt de dampkring onleefbaar. Maar de mens heeft geen invloed op zon en maan. En dan heb je nog die andere vijanden, die de aarde kunnen bedreigen.’Rotsblokken’ de uit de baan schieten. Zogenaamde ‘aardscheerders’. Daarom zijn de dinosauriërs ook uitgeroeid. Je zou een atoombom kunnen gebruiken om zo’n desastreuze ramp te voorkomen. Maar dat moet precies gebeuren, zodat hij van koers veranderd, en niet recht op zo’n brokstuk af, want dan krijg je een regen aan brokken op aarde en dat is minstens zo rampzalig. Wil je de apparatuur ook nog even zien?". Je snapt zijn fascinatie. Je raakt er zelf gefascineerd door. Het heelal is zoveel meer dan dat nietige wezen, dat zich zo belangrijk vindt en alles denkt te kunnen verwezenlijken. Er zijn zoveel grotere, sterkere krachten om ons heen. Best eens boeiend om daar een paar uur bij stil te staan.
